«کارست» پدیده‌ای در پوسته زمین است که آثار آن به صورت اشکال مختلف از قبیل حفره‌ها و غارها، در سطح و در زیر سطح وجود دارد. علت ایجاد آن به وجود شکستگی‌ها و قابلیت انحلال توده‌سنگ مربوط می‌شود که در نتیجه آن یک سیستم آب زیرزمینی می‌تواند شکل بگیرد.

بیش از 11 درصد از سطح کل کشور متشکل از واحدهای سنگی کربناته است که این سنگ‌ها در اثر درز و شکاف و انحلال در طول زمان زمین‌شناسی دارای فضاهای خالی و حفره‌هایی می‌شوند که به این پدیده «کارست» و به آبی که درون این سنگ‌ها جمع می‌شود، آب کارستی می‌گویند.

بیش از 25 درصد جمعیت جهان یا مستقیماً بر روی مناطق کارستی زندگی و یا آب شرب مورد نیاز خود را از منابع کارستی تأمین می‌کنند که برخلاف میزان دارایی آب‌های سطحی، ایران و کشورهای دیگر مانند چین، امریکا، اتریش و صربستان جزو کشورهای بسیار مستعد از لحاظ پتانسیل آب‌های کارستی هستند.

بسیاری از کشورهای دارای آب کارست 30 تا 40 درصد از مصارف آب شرب خود را از آب‌های کارستی تأمین می‌کنند که از مزایای استفاده از آب‌های کارستی به عنوان آب شرب می‌توان به افت تراز آب در آبخوان‌ها، جلوگیری از آفت آبخوان‌ها، دستیابی به آب‌های تجدیدپذیر باکیفیت مناسب از نظر شیمیایی اشاره کرد.

با توجه به اهمیت این منابع آبی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور مطالعات کارستی را با استفاده از روش‌های نوین ژئوفیزیکی در دستور کار قرار داده است. نتایج این مطالعات می‌تواند تحولات عظیمی در مطالعات آب‌های کارستی و ژئوفیزیکی کشور ایجاد ‌کند.

مسعود مرسلی، مجری پروژه آب‌های کارستی سازمان زمین شناسی گفت: نیاز شدید و روزافزون کشور به آب، منجر به برداشت و مصرف بیش از حد آب از منابع زیر زمینی شد که این امر موجب بروز مشکلات زیست‌محیطی زیادی شد که نمونه بارز آن «نشست زمین» در نقاط مختلف کشور است.

وی ادامه داد: بر همین اساس در سازمان زمین‌شناسی مطالعاتی فراتر از مطالعات معمول در زمینه منابع آب‌های زیرزمینی به ویژه آب‌های کارستی از حدود 2 سال پیش از دیدگاه زمین‌شناسی این منابع، آغاز کردیم تا کمکی به حل مشکل کشور در زمینه کمبود آب شرب شود.

مرسلی با بیان اینکه علاوه بر مطالعات معمول، مطالعات صحرایی و عملیات صحرایی وسیعی شامل مطالعات زمین‌شناسی، هیدروژئولوژی، زمین‌شناسی مهندسی و غیره در سطح کشور انجام شد، خاطرنشان کرد: نتایج امیدبخشی از این مطالعات حاصل شد که در مقیاس ناحیه‌ای بیش از 183 هزار کیلومترمربع از مساحت کشور مستعد تشکیل آب‌های کارستی تشخیص داده شدند که در قالب 30 حوضه آبریز درجه یک قابل مطالعه است.

مجری پروژه آب‌های کارستی سازمان زمین‌شناسی یادآور شد: بر اساس نتایج به ‌دست‌آمده، سایت مشهد- کلات به دلیل پتانسیل نسبتا بالای آب‌های کارستی و وجود مشکل شدید کمبود آب در نواحی شمال شرقی کشور، جهت انجام مطالعات پایلوت انتخاب شد که نیازمند راهکار جدی و عملی است.

وی با بیان اینکه این سایت ارتفاعات هزار مسجد را پوشش داده و مطالعات تکمیلی‌تر شامل ژئوالکتریک، حفاری‌های اکتشافی و حفاری ژئوتکنیکی همراه با آزمایش‌های لازم بود، ادامه داد: علاوه بر آن مطالعات هیدروژئوشیمی، مطالعات چینه‌شناسی کارست و مطالعات زمین‌شناسی ساختمانی نیز در منطقه انجام شد.

مرسلی خاطرنشان کرد: بر اساس داده‌های به دست آمده پتانسیل آب قابل ‌توجهی برای استحصال آب‌های کارستی در منطقه مورد مطالعه تشخیص داده شده است که در صورت اجرای موفق می‌تواند تا حدود نیمی از آب شرب مشهد را تأمین کند. این عملیات در چند فاز پیشنهاد شده است.

به گفته این محقق، منابع آب کارستی «فوق تجدیدپذیر» است و در کاهش برداشت از آبخوان‌های آبرفتی منطقه بسیار موثر خواهد بود و همچنین می‌توان با اجرای این طرح تا حدی از بحث فرار آب زیرزمینی ایران به ترکمنستان جلوگیری کرد.

مجری پروژه آب‌های کارستی گفت: علاوه بر سایت فوق در بسیاری از مناطق کشور مانند استان‌های مرزی در غرب ایران نیز پتانسیل‌های قابل‌توجهی وجود دارد که می‌تواند مورد توجه واقع شود.

طرح پژوهشی «اکتشاف منابع آب کارستی» به همت دکتر مسعود مرسلی اجرایی شده است.